Poniższy artykuł przedstawia kluczowe zmiany wprowadzone w polskim prawodawstwie dotyczące nowelizacji Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP), zaktualizowanego najnowszą nowelizacją z dnia 4 grudnia 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1816). Przedstawione zostaną również prognozy oraz najważniejsze trendy, które mogą wpłynąć na przemysł farmaceutyczny w 2025 roku, wskazując wyzwania stawiane przed branżą.
Zmiany w przepisach trzeba regularnie śledzić i wprowadzać w firmach, szczególnie w tych działających według zasad GxP. Zaniedbanie tego może prowadzić do poważnych problemów, takich jak kary, zatrzymanie produkcji czy utrata ważnych certyfikatów, np. GMP. Istotne jest też dbanie o jakość produktów i bezpieczeństwo pacjentów, co można osiągnąć dzięki stałemu śledzeniu zmian w przepisach.
Pierwszą zmianą, którą chciałbym wskazać, jest rozporządzenie podpisane przez Ministra Zdrowia w dniu 12 sierpnia 2024 r., wprowadzające istotne zmiany w przepisach dotyczących Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP). Rozporządzenie, opublikowane w Dzienniku Ustaw pod poz. 1323, nowelizuje przepisy rozporządzenia z dnia 9 listopada 2015 r dostosowując je do wymagań prawa unijnego, w tym:
- Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 536/2014 dotyczącego badań klinicznych produktów leczniczych.
- Rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2017/1569, które uzupełnia przepisy dotyczące zasad i wytycznych Dobrej Praktyki Wytwarzania w odniesieniu do badanych produktów leczniczych.
Nowy Załącznik nr 7:
Wprowadzenie zmian w zakresie produkcji badanych produktów leczniczych to kolejna istotna nowość. Zmiany te wynikają z konieczności dostosowania krajowych regulacji do wytycznych Komisji Europejskiej z 2017 roku, dotyczących produkcji produktów leczniczych wykorzystywanych w badaniach klinicznych. Zasady GMP które obowiązują, mają na celu zapewnienie ich wysokiej jakości, a także ochronę uczestników badań klinicznych. Wprowadzono szczegółowe zasady dotyczące wytwarzania produktów wykorzystywanych w badaniach, w tym także dotyczące substancje pomocnicze.
Załącznik nr 21:
Jedną z kluczowych nowości jest załącznik nr 21 dotyczący importu leków. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej określa on zasady importu produktów leczniczych, w tym stosowanych u ludzi, weterynaryjnych oraz badawczych. Zmiany te mają na celu uproszczenie procedur importowych i zapewnienie lepszej zgodności z normami UE. Wprowadzono również rozróżnienie między produktami importowanymi do obrotu na rynku UE a tymi przeznaczonymi wyłącznie do eksportu, co pozwoli na bardziej precyzyjne określenie zakresu przepisów.
Do postępowań dotyczących wytwórców i importerów produktów leczniczych wszczętych przed wejściem w życie nowych przepisów, stosuje się dotychczasowe regulacje, jednak nie dłużej niż do 31 stycznia 2025 r.
Zmiany dotyczące produktów leczniczych pochodzących z krwi i osocza:
Ważną zmianą jest także aktualizacja przepisów dotyczących produkcji produktów leczniczych pochodzących z ludzkiej krwi lub osocza. Nowelizacja wprowadza definicję „Osoby Odpowiedzialnej”, która przejmuje część zadań dotychczas wykonywanych przez Osobę Wykwalifikowaną. Zmiana ta wynika z konieczności lepszego zarządzania odpowiedzialnością za procesy związane z przetwarzaniem, przechowywaniem i transportem osocza, a także zapewnieniem pełnej identyfikowalności produktów przed ich frakcjonowaniem. Ponadto, w przepisach zawarto szczególne zasady dla placówek zajmujących się krwią i osoczem, gdzie odpowiedzialność może być przeniesiona na Osobę Odpowiedzialną, jeśli nie ma potrzeby wyznaczania Osoby Wykwalifikowanej.
Dodatkowo wprowadzono zmiany w istniejących załącznikach:
Załącznik nr 2 – Podstawowe wymagania Dobrej Praktyki Wytwarzania:
- Doprecyzowano wymagania dla produktów sterylnych.
- Zmieniono przepisy dotyczące monitorowania stabilności produktów luzem.
Załącznik nr 5 – Wytyczne szczegółowe dotyczące różnych procesów wytwórczych:
- Aneks 3: Dodano wymagania dla radiofarmaceutyków przeznaczonych do badań klinicznych.
- Aneks 15: Dostosowano wymogi walidacji procesowej badanych produktów leczniczych.
- Aneks 21: Wprowadzono szczegółowe przepisy dotyczące importu produktów leczniczych.
Załącznik nr 6: Dobra Praktyka Wytwarzania dla produktów leczniczych terapii zaawansowanej
- Uaktualniono wymogi dotyczące wytwarzania produktów terapii zaawansowanej, w tym wyjątków szpitalnych.
Powyższa zmiana rozporządzenia weszła w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia, tj. 2 października 2024 r
Kolejną zmianą, którą chciałbym przedstawić, jest regulacja prawna, wprowadzająca istotne zmiany w zasadach Dobrej Praktyki Wytwarzania (GMP). Dokument (Dz.U. 2024, poz. 1816) dostosowuje krajowe przepisy do standardów unijnych, zwłaszcza w zakresie produktów leczniczych weterynaryjnych, a także precyzuje zapisy w Aneksie 1 dotyczące wytwarzania sterylnych form leków.
Najważniejsze zmiany wprowadzone rozporządzeniem:
- Zwiększono wymagania dotyczące produkcji sterylnych produktów leczniczych, obejmując te, które są sterylizowane na końcu procesu, jak i te przygotowywane aseptycznie.
- Zaktualizowano przepisy dotyczące izolatorów.
- Wprowadzono automatyczne metody dezynfekcji.
- Doprecyzowano rolę śluz powietrznych i blokad w procesie kontroli zanieczyszczeń.
- Uściślono zasady dotyczące kontroli zanieczyszczeń, obejmujące zarówno źródła mikrobiologiczne, endotoksyny/pirogeny, jak i cząstki stałe.
- Doprecyzowano wymagania dotyczące CCS (Contamination Control Strategy), wskazując, że powinna być aktywnie przeglądana, aktualizowana oraz prowadzić do ciągłego doskonalenia metod produkcji i kontroli.
- Uściślono rolę zarządzania ryzykiem przy opracowywaniu i utrzymywaniu CCS w celu eliminacji lub ograniczenia ryzyka zanieczyszczenia.
- Doprecyzowano zasady dotyczące stref klasy A i B, w tym wymagania dotyczące utrzymania jednokierunkowego przepływu powietrza.
- Doprecyzowano wymagania dla barier ochronnych (RABS), w tym informacje o dezynfekcji, systemie RTP (Rapid Transfer Port) i ograniczonym otwieraniu drzwi.
- Uściślono zasady dotyczące systemów odpływowych, w tym konieczność stosowania syfonów i zamknięć wodnych oraz ich regularnej konserwacji.
- Doprecyzowano zasady transportu materiałów i wyposażenia, w tym wymagania dotyczące jednokierunkowego przepływu oraz kontroli potencjalnych źródeł zanieczyszczenia.
- Doprecyzowano zasady usuwania materiałów z obszarów klasy A i B, w tym opcję czasowego oddzielenia ruchu oraz konieczność wdrożenia środków kontroli.
- Zwrócono uwagę na badania związane z jałowością i zanieczyszczeniami.
- Doprecyzowano wymagania dotyczące wyposażenia poddawanego sterylizacji: powinno być suche, zapakowane przy użyciu systemu barier ochronnych, a po sterylizacji zweryfikowane pod kątem jakościowym.
- Uściślono procedurę sterylizacji materiałów porowatych: monitorowanie parametrów (czas, temperatura, ciśnienie).
- Doprecyzowano wymagania walidacji sterylizacji: obejmują monitorowanie kluczowych parametrów oraz ustalenie limitów dla rutynowych cykli.
- Uściślono zasady testów szczelności sterylizatora: powinny być przeprowadzane okresowo, zwłaszcza w cyklach próżniowych.
- Doprecyzowano wymagania dla systemów steam in place (SIP): zaprojektowanie i walidacja z monitorowaniem temperatury i ciśnienia, zwłaszcza w miejscach o najwolniejszym ogrzewaniu.
- Uściślono zasady walidacji sterylizacji płynów: obejmują mapowanie temperatury, penetrację ciepła i równomierne nagrzewanie wsadu.
- Doprecyzowano wymagania dla tuneli sterylizacyjnych/depyrogenizacyjnych: zapewnienie odpowiedniego przepływu powietrza, integracji filtrów HEPA i testów co dwa lata.
- Uściślono krytyczne parametry procesu: prędkość taśmy, temperatura, przenikanie ciepła, dystrybucja ciepła i przepływ powietrza.
- Doprecyzowano wymagania dla depirogenizacji: proces musi zmniejszyć stężenie endotoksyn bez konieczności dodatkowej sterylizacji.
- Uściślono zasady transportu materiału do izolatora: nie może to naruszać strefy krytycznej.
- Wprowadzono / doprecyzowano metody oczyszczania wody do wstrzykiwań.
- Zwiększono wymagania dotyczące monitorowania kluczowych parametrów czystości powietrza w pomieszczeniach.
- Usunięto z Załącznika nr 1 wymagań dotyczących badanych produktów leczniczych.
Oddzielono przepisy dotyczące produktów weterynaryjnych od tych dotyczących produktów leczniczych stosowanych u ludzi:
- Dodano nowy punkt w rozporządzeniu, który wskazuje, że ogólne wymagania Dobrej Praktyki Wytwarzania dla produktów leczniczych weterynaryjnych będą opisane w nowym załączniku. W związku z tym:
- W § 1 pojawił się nowy punkt: „Ogólne wymagania Dobrej Praktyki Wytwarzania produktu leczniczego weterynaryjnego”.
- Powstał nowy załącznik nr 1a, który szczegółowo określa wymagania dla produktów leczniczych weterynaryjnych.
Aneks 13 (wytwarzanie badanych produktów leczniczych weterynaryjnych) doczekał się kilku istotnych zmian, dostosowujących przepisy do specyfiki badań nad produktami weterynaryjnymi:
- Tytuł Aneksu 13 zmieniono na: „Wytwarzanie badanych produktów leczniczych weterynaryjnych”.
- Wprowadzono nowe definicje i zmiany językowe:
- „Badane produkty lecznicze” teraz odnoszą się do „badanych produktów leczniczych weterynaryjnych”.
- Dodano definicję „dostarczania”, która obejmuje operacje pakowania i wysyłki badanych produktów.
- Nowością jest definicja „uczestnika badania”, którym w przypadku produktów weterynaryjnych jest zwierzę poddawane badaniu.
- W części wyjaśniającej terminologię:
- Wyrażenie „z pacjentami leczonymi” zastąpiono bardziej adekwatnym sformułowaniem „z uczestnikami badania”.
- W sekcji dotyczącej innych produktów leczniczych używanych w badaniach wyrażenie „osobom uczestniczącym w badaniach” zmieniono na „uczestnikom badania”.
- Skreślono zbędne wyrażenia:
- W pkt 36 usunięto określenie „dla pacjenta”.
- W pkt 55 zamiast słowa „pacjentów” pojawiło się bardziej precyzyjne określenie „zwierząt”.
Powyższa zmiana weszła w życie 18 grudnia 2024 r.
Prognozy i przyszłe trendy w produkcji farmaceutycznej
Kolejnym tematem, który chciałbym poruszyć w tym artykule (oprócz ostatnio zachodzących zmian w przepisach GMP), są przewidywane kierunki i trendy w produkcji wyrobów farmaceutycznych.
Ważnym elementem przyszłości przemysłu farmaceutycznego będzie rozwój automatyzacji i digitalizacji.
Wprowadzenie rozwiązań paperless w zarządzaniu dokumentacją stanie się kluczowym elementem transformacji cyfrowej, poprawiając efektywność, zgodność z przepisami i dostęp do danych. Przewidywane zmiany obejmują:
- Centralizację dokumentów, ułatwiającą dostęp i zgodność z regulacjami,
- Automatyzację obiegu dokumentów, przyspieszającą procesy i zmniejszającą liczbę błędów,
- Skrócenie cyklu życia dokumentacji dzięki pracy w czasie rzeczywistym i e-podpisom,
- Wykorzystanie chmurowych systemów do zarządzania danymi,
- Zwiększenie bezpieczeństwa i kontroli własnego „know-how” poprzez wdrożenie rozwiązań paperless.
Podsumowując:
W 2024 roku w Polsce zaimplementowano ważne zmiany w regulacjach prawnych dotyczących GMP, mające na celu dostosowanie polskich wymogów do standardów europejskich. Zmiany te obejmują m.in. nowe zasady dotyczące produkcji leków badanych, importu produktów leczniczych, a także produkcji leków z krwi i osocza. Dodatkowo zaktualizowano przepisy dotyczące produkcji produktów weterynaryjnych oraz sterylnych form leków.
Patrząc w przyszłość, przewiduje się konsekwentny rozwój automatyzacji i digitalizacji procesów, w tym wdrożenie modułów paperless w ramach rozwiązań zarządzania dokumentacją systemową. Tego rodzaju innowacje mają szansę na znaczną poprawę wydajności, zgodności z wymaganiami prawnymi oraz polepszenie procesów w przemyśle farmaceutycznym. Zmiany te już zachodzą w organizacjach, a w najbliższych latach należy spodziewać się, że ich użytkowanie stanie się powszechnym standardem w firmach GxP.
Należy pamiętać, że rozwój i postęp technologiczny niosą ze sobą liczne korzyści, ale także wyzwania i potencjalne ryzyka. Dlatego, aby mieć pewność co do dostępności, poufności i integralności danych wykorzystywanych przez te systemy (moduły paperless), niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego nadzoru oraz zwalidowanie przez człowieka. Tylko w ten sposób można zagwarantować skuteczność i bezpieczeństwo tego typu innowacyjnych rozwiązań, szczególnie w kontekście jakości produktów i bezpieczeństwa pacjentów.
Kamil Melson
Professional Validation Specialist
